Ćma bukszpanowa (Cydalima Perspectalis) – wygląd, objawy, ochrona bukszpanu

Ćma bukszpanowa (Cydalima perspectalis) choć jest stosunkowo nowym i mało znanym w Polsce owadem, to dała się już we znaki uprawiającym bukszpany, dla których jest ogromnym zagrożeniem. Dosłownie w kilka dni potrafi zniszczyć całą roślinę.

Nie dość, że mamy swoje szkodniki roślin uprawnych, to jeszcze do nas przedostają się coraz to nowe, i nawet z daleka. Ostatnio przybyły do naszego kraju: szrotówek kasztanowcowiaczek (Cameraria ohridella), skośnik pomidorowy (Tuta absoluta) i muszka plamoskrzydła (Drosophila suzukii). Nie mając wrogów naturalnych przybysze czują się u nas jak w raju. Pokarmu mają w bród, żadnej konkurencji, nie zagrażają im wrogowie naturalni, więc rozmnażają się gwałtownie czyniąc spustoszenie w uprawach. Najnowszym szkodnikiem, jaki pojawił się w 2016 r. u nas, jest ładnie wyglądająca ćma bukszpanowa (Cydalima perspectalis), groźny szkodnik bukszpanów (Buxus sp.). Motyl należy do rodziny wachlarzykowatych (Crambidae), której przedstawiciele są aktywne w ciągu dnia, jak np. pospolita przezierka pokrzywianka (Anania hortulata), dlatego pochopnie przyjęta nazwa (‘ćma bukszpanowa’) dla niechcianego przybysza nie jest zbyt trafna.

SKĄD POCHODZI ĆMA BUKSZPANOWA I JAK SIĘ U NAS ZNALAZŁA?   

Cydalima perspectalis przywleczona została do Polski z Azji wraz z importowanymi stamtąd roślinami i innymi towarami, najprawdopodobniej w 2016 roku. Gąsienice ćmy bukszpanowej znaleziono w Krakowie niszczące zasadzenia bukszpanowe. Teraz obecna jest już w całej Polsce. Po raz pierwszy została zarejestrowana w Wielkiej Brytanii w 2007 roku jako osobnik dorosły i 2011 jako gąsienica. Mimo, że jest stosunkowo nowym u nas gatunkiem, znalazła tu doskonałe warunki do rozwoju: optymalna pogoda (coraz cieplejszy klimat) oraz dużo pożywienia. Jednak tym co umożliwia ćmie bukszpanowej zasiedlanie naszych terenów jest brak naturalnych wrogów. Gąsienice ze względu na znajdujące się w ich skórze toksyny, czyni je niejadalnymi dla ptaków i innych owadów.; Z tych właśnie powodów ;rozprzestrzenia się w zawrotnym wręcz tempie, a jej ogromna żarłoczność daje się mocno we znaki żywopłotom z bukszpanu.

JAK WYGLĄDA ĆMA BUKSZPANOWA?

Ćma bukszpanowa, zwana czasem ćmą azjatycką z racji swojego pochodzenia, jest jedną z największych ciem występujących w Europie. Postać dorosła Cydalima perspectalis to duży  motyl, którego rozpiętość skrzydeł waha się od 36 do 44 mm.;

Budowa dorosłego owada

Głowa w barwie od szarej do brązowej, na grzbiecie pokryta jest brązowymi włoskami. Oczy brązowo-czarne oraz żółte lub beżowe czułki. Tułów od strony brzusznej owłosiony, białawy przechodzący w końcowych segmentach w brąz. Odnóża białe lub cieniowane na brązowo. Zabarwienie skrzydeł poszczególnych osobników tego gatunku może się od siebie różnić, mogą one przybierać kolory od biało-brązowego do ciemnobeżowego i brązowego. Ze względu na barwę skrzydeł rozróżniamy trzy morfotypy (odmiany) ćmy bukszpanowej. Występowanie tych różnic świadczy o istnieniu pewnej zmienności genetycznej w europejskiej populacji owada, a to z kolei dowodzi jego dużej zdolności adaptacyjnej.

Odmiana jasna (a)

Jest najbardziej powszechną odmianą, szacuje się, że stanowi aż 60-80% populacji tych owadów.  Charakteryzuje się białawą barwą skrzydeł z brązową obwódką.

Odmiana ciemna (c)

Skrzydła ćmy są całkowicie brązowe, choć ciemniejszy pasek na brzegach jest delikatnie widoczny. Jednokolorowe osobniki posiadają opalizująco-fioletowy połysk i białą plamę o kształcie półksiężyca. Owadów o takim wyglądzie jest zdecydowanie mniej niż jasnych, ponieważ ich liczebność stanowi zaledwie 10-30% populacji.

Odmiana pośrednia(b)

Najrzadsze, bo liczące do 10% osobników Cydalima perspectalis, są ćmy o ubarwieniu pośrednim. Charakterystyczne dla tej odmiany są przednie skrzydła jasne całkowicie otoczone brązową obwódką. W spoczynku  ta brązowa opaska wydaje się przecinać skrzydło ukośnie.

JAK PRZEBIEGA CYKL ROZWOJOWY ĆMY BUKSZPANOWEJ?

Pełny cykl rozwojowy (od stadium jaja do imago- postaci dorosłej zdolnej do rozrodu) w naturze wynosi od 17 dni (w warunkach optymalnych temp. 20-25^oC i dzień o długości 16 godzin) aż do 87 dni (niska temperatura, częste opady, krótki dzień).

W Europie, w zależności od długości geograficznej , Cydalima perspectalis przechodzi 2-3 pełne cykle rozwojowe: pierwszy na przełomie marca i kwietnia, drugi na przełomie czerwca i lipca, trzeci na przełomie września i października. Jako ciekawostka – w ciepłych rejonach Chin odnotowano aż 5 całkowitych cykli. Dorosłe samice przeżywają 12 – 23 dni, samce do 15 dni, a stosunek płci (w warunkach laboratoryjnych) kształtuje się na poziomie 50%.

Jaja

Już 2-3 dni po tzw. wylocie samice zaczynają składać jaja na spodniej stronie zdrowych liści bukszpanu. Aby ograniczyć konkurencję między żarłocznymi gąsienicami i zapewnić im dużo pożywienia, samica składa tylko po 5-20 jaj w jednym miejscu. W ciągu całego życia samica może złożyć od 190 do 790 jaj. Dorosła ćma składa je na spodniej stronie liści bukszpanu, tak że nie są widoczne, dopóki nie odwróci się liści. Spotkać je można tylko i wyłącznie na zielonych i niezaatakowanych przez gąsienice liściach. Przytwierdzone są lepką substancją, dlatego nawet silny wiatr i ulewy im nie zagrażają.

Do rozwoju jaja konieczna jest minimalna temperatura powyżej 10,9 ^oC.

Nowo złożone jaja ćmy bukszpanowej są kuliste, początkowo biało-kremowe, następnie zielonkawożółte z pomarańczowym pierścieniem wewnątrz (zarodek). Są one malutkie, ich średnica waha się od 0,8 do 1 mm. Gdy głowa gąsienicy zaczyna się formować, w jaju staje się wyraźnie widoczna czarna kropka.

Larwa

Z jaj wyklują się 1-3 mm larwy i ze względu na tak małe rozmiary to pierwsze stadium larwalne jest praktycznie niewidoczne. Od drugiego stadium larwalnego zaczynają się poruszać, tkając ochronne nici. Trzecie i czwarte stadium larwalne to okres bardzo intensywnego żerowania. To wtedy powoduje w bukszpanie największe zniszczenia. Po miesiącu gąsienica ćmy bukszpanowej może osiągać aż 4,5 cm długości.

Wylęgająca się z jaja gąsienica jest zielonkawo-żółta z czarną i błyszczącą głową. Odnóża żółte do brązowego (zależnie od stadium i populacji). Głowa larwy ćmy bukszpanowej jest cały czas czarna i błyszcząca. Na części grzbietowej w kolorze zielonym z białymi liniami krawędziowymi znajdują się czarne wybrzuszenia: jedno na pierwszych i parzyste na kolejnych segmentach – wszystkie z białymi krawędziami i sterczącym białym włosiem po środku. Na górnej części bocznej powierzchni gąsienicy ćmy bukszpanowej widoczny ciemnozielony do czarnego pas z czarno-zieloną wypukłością na każdym segmencie, z wyjątkiem ostatniego, który ma długie proste i białe włosie. Dolna część boczna i brzuszna jest w kolorze jasnozielonym lub żółto-zielonym. Czas trwania całego stadium larwalnego jest zróżnicowany i waha się od 17 do 85 dni. Czas trwania cyklu zależy od temperatury otoczenia, która nie może być niższa niż 8,4^oC.

W ciągu jednego sezonu w Polsce dojrzewają  2-3 pokolenia ciem bukszpanowych (mimo znacznego ocieplenia klimatu temperatury w Polsce są i tak niższe niż w rejonach, z których ćma bukszpanowa się wywodzi. Tam w ciągu sezonu na świat przychodzi nawet 5 pokoleń). Kiedy długość dnia spada poniżej 13,5 godziny, gąsienice, często w trzecim stadium larwalnym wchodzą w okres diapauzy (uśpienia) i spędzają zimę w utkanych przez siebie hibernariach. Hibernaria tkane są pomiędzy dwoma liśćmi bukszpanu połączonymi i uszczelnionymi przędzą i w nich gąsienice mogą przetrwać zimę nawet w bardzo niskich temperaturach (do -30^oC).

Poczwarka

Na początku wiosny, gąsienice wychodzą z diapauzy i rozpoczynają żerowanie na młodych listkach bukszpanu. Po osiągnięciu dojrzałości gąsienice splatają kokon z białej przędzy, pomiędzy dwoma liśćmi i gałęziami krzewu bukszpanu, na którym żerują. Poczwarka ma 25-30 mm długości jest początkowo zielona, a potem ciemnieje i staje się coraz bardziej brązowa. Stadium poczwarki trwa średnio 3 tygodnie, z wyjątkiem poczwarek ostatniego pokolenia, które w tej postaci musi przetrwać zimę.

Imago czyli postać dorosła owada

Dorosłe osobniki pojawiają się na przełomie kwietnia i maja, spotkać je można aż do września, najczęściej nocą. Dorosłe ćmy nie niszczą liści bukszpanu, żywią się nektarem wielu kwiatów, a ich jedynym zadaniem jest tylko złożyć jaja.

PO CZYM POZNAĆ, ŻE BUKSZPAN ZOSTAŁ ZAATAKOWANY PRZEZ ĆMĘ BUKSZPANOWĄ?

Bukszpan to ozdobna roślina o trwałym i gęstym ulistnieniu. Żerujące na nim szkodniki w bardzo widoczny sposób psują estetykę tych krzewów: słomkowa barwa pędów, zwinięte i suche liście, białe nitki przędzy z zielonkawymi odchodami.

To larwy (zwłaszcza starsze) są niebywale żarłoczne: w szalonym tempie zjadają liście i pędy bukszpanów, z których nie zostaje w zasadzie nic. Takie intensywne żerowanie powoduje początkowo brązowienie i wysuszenie liści, po czym następuje gwałtowna i silna defoliacja. Zaatakowany krzak błyskawicznie zostaje zdewastowany, wystarczy kilka dni, aby został kompletnie ogołocony z liści, pokryty przędzą z poprzyklejanymi odchodami larw.

Inwazję ćmy bukszpanowej łatwo zauważyć, niestety dopiero wtedy, kiedy jej niszczycielska działalność jest już mocno zaawansowana. W zasadzie są również nie do uratowania.

DLACZEGO PRZEZ DŁUŻSZY CZAS CYDALIMA PERSPECTALIS MOŻE POZOSTAWAĆ NA BUKSZPANIE NIE ZAUWAŻONA?

Jaja ukryte na spodniej części liści, można zauważyć dopiero po odchyleniu blaszki liściowej.  

Dopiero gąsienice są dość łatwo dostrzegalne, choć ich odkryta obecność świadczy już o znacznym zaawansowaniu inwazji ćmy bukszpanowej. Młode są jasne i wyraźnie odcinają się na tle ciemnozielonych liści. Oprócz tego warto zwrócić też uwagę na oprzędy pokrywające cały krzak, które wyglądają jak nici pajęczyny.

JAK MOŻEMY CHRONIĆ BUKSZPANY PRZED ĆMĄ BUKSZPANOWĄ?

Aby nie dopuścić do zniszczenia bukszpanów przez Cydalimę, należy regularnie przeglądać rośliny, pamiętając, że jaja składane są na spodniej stronie liści, bliżej wnętrza krzewu. Takie przeglądy bukszpanów należy przeprowadzać nawet kilka razy w miesiącu. Dzięki temu jest szansa, że dostrzeżemy atak szkodnika w momencie w którym jeszcze da się podjąć właściwe działania i ocalić rośliny.

Mechaniczne usuwanie Ćmy bukszpanowej

Jeśli na bukszpanie zauważyliśmy gąsienice ćmy bukszpanowej, ale inwazja szkodnika nie jest jeszcze zbyt intensywna, można spróbować pozbyć się go w sposób mechaniczny. Gąsienice można zbierać  ręcznie, można też użyć folii. Folię należy rozłożyć pod krzewem, a następnie energicznie nim potrząsać lub uderzać kijem, wówczas gąsienice pospadają. Czynności te należy powtarzać przez kilka kolejnych dni, a w miarę wylęgania z jaj kolejnych gąsienic procedurę powtarzać. Wyzbieranie wszystkich larw umożliwi opanować inwazję.

Pułapki feromonowe

Do monitorowania obecności i odławiania motyli Cydalimy perspectalis można zastosować pułapki feromonowe. Działają one selektywnie i są bezpieczne dla ludzi i środowiska. Umieszczone w pułapkach dyspensery emitują feromony specyficzne dla tego gatunku owada i zwabiają samce, które zostają na stałe uwięzione w pułapce. Zakłócony zostaje w ten sposób, poprzez eliminację samców, proces rozmnażania.

Jeżeli infestacja jest tak nasilona, że ani mechaniczne zbieranie ani fizyczna eliminacja za pomocą pułapek feromonowych na Ćmę bukszpanową, nie przynosi pożądanych efektów, należy zastosować zwalczanie przy pomocy preparatów biobójczych.

Zwalczanie Ćmy bukszpanowej przy użyciu preparatów biobójczych

Biologiczne preparaty biobójcze są zdecydowanie bezpieczniejsze, choć równie skuteczne co środki chemiczne. Zarówno jedne jak i drugie można stosować samemu przy zachowaniu właściwych środków bezpieczeństwa. Dostępne środki są łatwe do stosowania i bez trudu pomogą zwalczyć ćmę bukszpanową za pomocą oprysku. Preparaty, które działają na ćmę, nie są natomiast szkodliwe dla roślin, w związku z czym nie trzeba obawiać się o bukszpany.

Preparaty biologiczne zawierają bakterie lub nicienie entomopatogenne. Larwy nicieni wnikają przez otwory oddechowe gąsienic i szybko uwalniają chorobotwórcze bakterie do hemolimfy, zabijając żywiciela w ciągu 1-2 dni. Jednak minusem tych preparatów jest to, że nie działają one selektywnie i zabijają wiele innych gatunków owadów, nie tylko szkodliwych.

Zdecydowanie nie tylko ze względu na skuteczność zwalczania, ale również ze względu na ograniczony negatywny wpływ na środowisko, zalecane jest stosowanie biopestycydów opartych na bakteriach Bacillus thurigensis ser. kurstaki (np. Lepinox Plus). Są one łatwo połykane przez gąsienice żywiące się, opryskanymi preparatem zawierającym bakterie, liśćmi bukszpanu. Toksyny produkowane przez Bacillus niszczą komórki jelita środkowego gąsienicy, która zaprzestaje odżywiania i umiera w ciągu kilku dni.

Preparaty chemiczne wykorzystywane do zwalczania ćmy bukszpanowej powinny być oparte o substancje wykazujące działanie żołądkowe, a nie kontaktowe (np. Mospilan 20SP). Zwiększy to selektywność środka biobójczego, ograniczając toksyczne działanie do owadów zjadających daną roślinę, a jednocześnie zminimalizuje szkodliwość dla innych owadów.

Zobacz opryski na ćmę bukszpanową.

Jeśli jednak spustoszenie jest tak duże, że nie jesteśmy pewni czy sami poradzimy sobie z plagą niszczącą nasze rośliny, warto skorzystać z pomocy profesjonalnej firmy DDD.

Tedan.pl

Zajmujemy się problematyką zwalczania szkodników od 1984 roku, czyli od pierwszej rejestracji jednoosobowej firmy zajmującej się odkażaniem, tępieniem szkodników i gryzoni. Prowadzimy szkolenia w Polskim Stowarzyszeniu Pracowników Dezynfekcji, Dezynsekcji i Deratyzacji.